II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NDE TRABZON’DA BİR ŞİRKETLEŞME TEŞEBBÜSÜ: ENVÂR-I VİCDAN KOLLEKTİF ŞİRKETİ – AN ENTERPRISE IN TRABZON DURING THE II. CONSTITUTIONAL PERIOD: THE OPEN COMPANY OF ENVÂR-I VICDAN

MELEK ÖKSÜZ

ÖZ

19. Meşrutiyet döneminde ülke ekonomisinin gelişmesi şirketleşme ile eşdeğer görülmüş olup bu dönemde İttihat ve Terakki Partisi’nin milli burjuvazi yaratma politikasının etkisiyle ulusal nitelikli şirketlerin kurulması hız kazanmıştır. Bu şekilde ülke çapında yaygınlaşan şirketleşme temayülü kısa sürede Trabzon’da da karşılık bulmuştur. İttihatçıların “milli” politikaları tabana yayma siyasetinde; basın-yayın organlarının gücünü ve etkisini fark ederek geniş ölçekte kullanma çabası, Trabzon’da 23 Ekim 1909’da yayın hayatına başlayan Envâr-ı Vicdan adlı haftalık siyasi, içtimai risaleyi de etkilemiştir. Zeyne’l-‘âbidin Efendi tarafından kurulan bu gazete, biri geçici yirmi altı maddeden oluşan bir talimatname çerçevesinde Envâr-ı Vicdan adlı kollektif bir şirkete dönüştürülmeye çalışılmıştır. Fakat anlaşıldığı kadarıyla bu girişim teşebbüsten öteye geçememiştir. Bu makalede, 19. yüzyıldan II. Meşrutiyet’e kadar olan dönemde Osmanlı Devleti’ndeki şirketleşme süreçleri izah edilerek, Trabzon’da yayımlanan Envâr-ı Vicdan gazetesinin 21 Mayıs 1326 (3 Haziran 1910) tarihli nüshasında yer alan şirket talimatnamesi yorumlanarak tanıtılacaktır.

Anahtar Sözcükler: Trabzon, Envâr-ı Vicdan Gazetesi, Şirket Talimatnamesi, II. Meşrutiyet Dönemi, Milli İktisat Anlayışı.

ABSTRACT

In the Second Constitutional Period, the Ottoman rulers began to identify economic development with incorporation, and increasingly established national corporations with the influence of the Committee of Union and Progress’ policy of creating national bourgeoisie. Thus, these efforts in creating a national bourgeoisie and the increasing trend of corporationism soon found their repercussions among the public in Trabzon. The ruling party’s policy of spreading national sentiments among the grassroots by using the power and effectiveness of the media also affected the weekly Trabzon newspaper, The Lights of Conscience (Envâr-ı Vicdan), which was established on October 23, 1909. The attempts to transform this paper which was founded by Zeyne’l-abidin Efendi into an open company within a 26-item regulation, of which one is temporary, proved futile. This article presents and analyses the company regulation draft of the Envâr-ı Vicdan newspaper dated 21 May 1326 (3 June 1910) by referring to the process of incorporation in the Ottoman Empire from the beginning of the 19th century up to the Second Constitutional Period.

Keywords: Trabzon, Envâr-ı Vicdan Newspaper, Company Regulation, II. Constitutional Period, National Economy Policy