DİL SEFERBERLİĞİ KAPSAMINDA BİRİNCİ DERLEME ÇALISMASI: RİZE ÖRNEĞİ / THE FIRST COMPILATION STUDY WITHIN THE SCOPE OF LANGUAGE MOBILIZATION: THE CASE OF RIZE

ÖZ

Bir toplumun tarihî, kültürel yolculuğundan izler taşıyan ağızlar, aynı zamanda ölçünlü dili besleyen ana damarlardan biri olagelmiştir. Toplumun dünyaya bakış açısını, yaşamını, tepkilerini, zekâsını yansıtan ağızlarla ilgili dil unsurlarının kullanımı, millî kimliğin tesisi ve aktarımında da hep başrolde olmuştur. Bu amaç doğrultusunda Cumhuriyet’le millî bir yapının inşasında tesis edilen kurumlardan biri de Türk Dili Tetkik Cemiyeti olmuş ve Cemiyet’in kendi kaynaklarıyla beslenen bir dil oluşturma gayretleri ile önce Türkiye’de Halk Ağzından Söz Derleme Dergisi sonra Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü adında iki önemli eser ortaya konulmuştur.

Birinci derleme faaliyeti ile başlatılan dil seferberliğinin yansımalarını ilk sayısı 6 Ağustos 1931’de yayımlanan Rize gazetesinde görmek de mümkündür. Bu çalışmada, dil devrimi ile başlayan çalışmalar ekseninde söz derleme heyeti tarafından toplanıp Rize gazetesinde yayımlanan kelimelerin daha sonra hazırlanmış olan dergi ve sözlüklere katkısı ele alınmıştır. Gazetenin 23 Mart 1933 tarihli 84. sayısı ile başlayıp 10 Ağustos 1933 tarihinde yayımlanmış 104. sayısına kadar olan bölümünden Vilayet Söz Derleme Heyeti tarafından derleme faaliyetleri sonucu elde edilmiş ve gazetede yayımlanmış 310 kelime tespit ve tasnif edilerek değerlendirmeye tabi tutulmuştur.

Anahtar Sözcükler: Ağız, Söz derleme, Rize gazetesi.

ABSTRACT

The history of a society is the main vessel bearing traces of its cultural journey and the cultivation of the standard language. The use of language elements related to the dialects reflecting the perspectives, lives, reactions and intelligence of a society has always been prominent in the establishment and transfer of national identity. Accordingly, one of the institutions established under the national structure of the republic is the Association of Turkish Language Investigation( Türk Dili Tetkik Cemiyeti); as a result of the Association’s efforts to create a national language, two important works (a journal and a dictionary) were published: Söz Derleme Dergisi and Derleme Sözlüğü. It is also possible to see the reflections of the language mobilization initiated by the first compilation activity in the first issue of the newspaper Rize which was published on 6 August 1931. This study aims to explore the contributions of the words collected by the lexical committee and published in the Rize journal within the studies which began with language revolution in the journals and dictionaries prepared later. Compiled by the Provincial Word Compilation Committee and published in the newspaper between the 84th issue of 23 March 1933 and 104th issue of 10 August 1933, 310 words have been analysed by identifying and classifying.

Keywords: Dialect, Compiling, Rize newspaper

http://www.kainder.com/wp-content/uploads/2017/06/22-109-138-muzaffer-uzun.pdf