SON DEVİR İSLAMCILARINDAN ABDÜRRAHİM RAHMİ’NİN (ZAPSU) TRABZON’DA TEKRAR BASILARAK KURTARILAN BİR KİTABI: ESİR BİR ÇOCUĞUN BAŞINA GELENLER-A PLAY BY ONE OF THE LATE ISLAMISTS: THE RECOVERED COPY OF ABDÜRRAHİM RAHMİ (ZAPSU)’S REPRINTED BOOK ESİR BİR ÇOCUĞUN BAŞINA GELENLER

ÖZ

Birinci Dünya Savaşı sırasında Kafkas Cephesi’ndeki muharebelerde çok sayıda Türk askeri Ruslara esir düşmüştür. Bu esirler Sarıkamış, Kars ve Tiflis istasyonlarında toplandıktan sonra Bakü’ye sevk edilmişlerdir. Esirlerin bir kısmı Sibirya’daki esir kamplarına gönderilmiş, bir kısmı da Hazar Denizi’nde Bakü’nün 10-15 kilometre açığında bulunan Nargin Adası’na sevk edilmiştir. Adada Türk askerlerinin yanı sıra Alman ve Macar askerleri de esir tutulmaktadır. Bunların dışında, Rus ordusunun 1916 yılında yeniden başlattığı saldırılarda ele geçirdiği Erzurum, Erzincan, Bayburt, Gümüşhane ve Trabzon gibi vilayetlerdeki sivil halktan da çoğu Ermenilerce ihbar edilen çocuk, kadın ve ihtiyarları da esir alınıp Nargin Adası’na gönderilmiştir. Bunlardan biri de bu çalışmanın konusunu teşkil eden Trabzon’un Sürmene ilçesinin bir köyünden olan Yusuf adlı gençtir. Abdürrahim Rahmi Zapsu, bu gencin Nargin’de yaşadıklarını anlatan bir risale kaleme almıştır. Aynı adada esarette bulunan Abdürrahim Rahmi Zapsu ile ilgili sınırlı kaynaklarda 1918 yılında Nargin’deki esir kampından kaçtıktan sonra Bakü’de Bir Esir Çocuğun Hâtırası adlı manzum piyes yayımladığı belirtilir. Bu piyes Yusuf hakkındadır. Bakü nüshası da kayıp olan bu risale aynı yıl içinde Trabzon Serasî Matbaası tarafından Abdürrahim Rahmi’nin Esir Bir Çocuğun Başına Gelenler Veyahûd Rusya’da Sekiz Yaşındaki Bir Esirin Felâketi: Esâret Hâtıralarından adıyla basılmıştır. Trabzon’da basılma sebebi muhtemelen manzumede hâtıraları aktarılan Yusuf adlı çocuğun Trabzon’un Sürmene kazasına bağlı bir köyden olmasıdır. 1918’de Trabzon’da da basılan ve tek nüshası Bilkent Üniversitesi Kütüphanesi’nde bulunan eserin içeriğinde Yusuf’un ağzından Nargin’e gönderilişi ve şartlar hakkında bilgi verilmektedir. Çalışmada orijinal metnin tamamı Latin harflerine aktarılmış olarak sunulacaktır.

Anahtar Sözcükler: Birinci Dünya Savaşı, Abdürrahim Zapsu, Nargin Esir Kampı, Şiir, Anı, Trabzon

 ABSTRACT

During the First World War, many Turkish soldiers were captured by the Russians during the battles in the Caucasian Front. These prisoners were transferred to Baku after being undertaken in Sarıkamış, Kars and Tbilisi stations. Some of the prisoners were sent to prison camps in Siberia, and some of them were sent to Nargin Island near Baku. Besides Turkish soldiers, German and Hungarian soldiers are also being held captive on the island. In 1916, during the new attacks of Russian Army, civilians including children, women and the old in some provinces such as Erzurum, Erzincan, Bayburt, Gümüşhane and Trabzon were captured because they were thought to be suspicious or reported by Armenians. Those civilians were captured and headed to Nargin Island in Baku. A young man named Yusuf from a village in the district of Sürmene in Trabzon is one of these civilians. Abdürrrahim Rahmi Zapsu wrote a treatise describing what this young man experienced in Nargin. In 1918, Abdürrahim Rahmi Zapsu published his poetic theatre play “The Memories of a Captive Child” in Baku, after he escaped from the prison camp of Russia in Nargin. This play was not rereleased, and the Baku copy is missing. However, in the same year, the book reappeared when Trabzon Serasî Printing House republished Abdürrahim Rahmi’s “The Disaster of an Eight-Year-Old Captive: Captivity Memories in Russia”. The reason why it was printed in Trabzon is probably that the boy named Yusuf, whose memories are cited in the poem is from a village of Trabzon’s Sürmene district. It can be said that the publication of the work in Trabzon has surely helped it survive since the original Baku copy is missing.  The original copy is now at the Library of Bilkent University. This study presents the information about the content of the work and reviews the conditions in the Nargin prison camp as Abdürrahim Rahmi Zapsu narrated it from the point of view of a child named Yusuf, taken at the time away from a village in Sürmene district of Trabzon. The whole original text by Latin alphabet is added as an appendix.

Keywords: Abdürrahim Zapsu, Nargin Captive Camp, World War I, Poetry, Memory, Trebizond