+DXr git- ~ tuttur- YAPILARI ÜZERİNE – ON +DXr git- ~ tuttur- STRUCTURES

ÖZ

Sınırlar arasılık, fiildeki hareketin başlangıç ve bitiş sınırları arasındaki bir noktasına, süreğine yönelen görünüş türüdür. Sınırlar arasılık görünüşü, bakış noktası bakımından, gerçekleşen fiilin ortasında olmasından dolayı genellikle eş zamanlı haber bildirimleri için karakteristiktir. Türkiye Türkçesinde sınırlar arasılığın işaretleyicilerinden biri de +DXr git- ~ tuttur- yapılarıdır. +DXr git- ~ tuttur- yapıları, +DXr bildirme ekiyle yüklemleştirilen unsurlardaki yargının istikrarlı bir şekilde sürdüğünü anlatmak için işletilmektedir. Söz konusu yapıda yüklemleştirilmiş olan unsur, bir sözcüğüyle teşkil edilmiş sıfat tamlamasıdır. Bu sıfat tamlaması cümlede eğer özne konumunda ise git- fiili, nesne konumunda ise tuttur- fiili kullanılmaktadır.

+DXr git- ~ tuttur- yapıları, odaklılık içeren bir sınırlar arasılık görünüşü sunmak-tadır. Bundan dolayı söz konusu yapılarla hâlihazırda geçerli olan ve süren olaylar anlatılmaktadır. Bu yapılar, genelgeçer ya da her zaman gerçekleşen olayların ifad-esinde kullanılmamaktadır. +DXr git- ~ tuttur- yapıları ayrıca ‘hayıflanma’, ‘kaygı’ gibi kiplik anlamları bildirmektedir. +DXr git- yapısında -(X)yor ekinin, +DXr tuttur- yapısında ise –DX ve –mXş eklerinin kullanılması karakteristiktir. Bu uyum, git– ve tuttur– fiillerinin kılınış ve sözlüksel özelliklerine göre oluşmuştur. +DXr git- ~ tuttur- yapıları, odaklılık taşıyan sınırlar arasılık sundukları için, tasarlama kipleri ve -(X/A)r, -(y)AcAK ekleriyle kullanılmamaktadır.

Anahtar Sözcükler: Türkiye Türkçesi, görünüş, sınırlar arasılık, +DXr eki, git- ve tuttur- filleri.

ABSTRACT

Intraterminality is an aspect type that faces to a duration or point between start and finish borders of the action in the verb. This aspect is usually characteristic for simultaneous notification of an incident owing to be in the middle of the verb occurring in terms of viewpoint. One of the pointers of intraterminality in Turkish is the structures of +DXr git- ~ tuttur-. These structures have been operated to narrate that the sentence in the components predicated with the statement suffix +DXr that consistently proceeds. The component predicated is an adjective clause formed with the word bir (one). If the adjective clause marks a subject in the sentence, the verb git- is used; on the other hand, if it is an object, the verb tuttur- is used.

+DXr git- ~ tuttur- structures offer an aspect of intraterminality including focality. Accordingly, with these structures, the events that continue and are at work are narrated. These structures aren’t used for the events which are common and always actualize. Also +DXr git- ~ tuttur- structures state modality such as ‘regret’ and ‘worry’. The usage of -(X)yor in +DXr git- structure and -DX and -mXş suffixes in +DXr tuttur- structure is characteristic. This formation was designated due to the lexical and manner of action characteristics of the verbs git- and tuttur-. Because +DXr git- ~ tuttur- structures present intraterminality having focality, they have no usage with -(X/A)r, -(y)AcAK and designing modes.

Keywords: Turkish, aspect, intraterminality, +DXr suffix, git- and tuttur- verbs.