GÜNEY AZERBAYCAN’DA KURULAN AZERBAYCAN MİLLİ HÜKÜMETİ VE TÜRK KAMUOYU – AZERBAIJAN NATIONAL GOVERNMENT IN SOUTHERN AZAERBAJIAN AND TURKISH PUBLIC OPINION

ÖZ

İkinci Dünya Savaşı yıllarında İran’da Güney Azerbaycan’da Seyyid Cafer Pişevari başkanlığında “Azerbaycan Millî Hükümeti” kurulmuştur. Bu hükümetin kuruluşunu hazırlayan en önemli gelişme İran üzerindeki Alman-İngiliz mücadelesidir. Zira İngilizler Alman taraftarı olan Rıza Şah Pehlevi’yi görevden almak amacıyla Ağustos 1941’de İran’a girmişler ve oğul Muhammed Rıza’yı tahta oturtmuşlardır. Bunu fırsat bilen Ruslar da kuzeyden İran topraklarına dahil olarak 11 Eylül 1941 tarihinde Tebriz’i işgal etmişlerdir. Bu arada Cafer Pişevari liderliğindeki Azerbaycan Demokrat Partisi devreye girmiştir. Rusya’nın korumasında yapılan seçimler neticesinde 12 Aralık 1945 tarihinde Azerbaycan Milli Hükümeti kurulmuştur. Fakat yaklaşık bir yıl sonra İran ordusundan evvel vatanseverler denilen milis birlikler 12 Aralık tarihinde Tebriz’e girmiş ve katliam yapmışlardır. Bu bildirinin amacı Azerbaycan Milli Hükümeti’nin ortaya çıkış süreci ve faaliyetlerini Türk basını çerçevesinde ele almaktır. Bu siyasi oluşuma Türk kamu oyununun yaklaşımını somut verilerle net bir şekilde tespit etmektir. İlaveten konu ile ilgili diğer kaynaklardan da yararlanılacaktır.

Anahtar Sözcükler: İran, Rusya, Türkiye, Azerbaycan, Basın, Mir Cafer Pişaveri

AZERBAIJAN NATIONAL GOVERNMENT IN SOUTHERN AZAERBAJIAN AND TURKISH PUBLIC OPINION

 ABSTRACT

The “Azerbaijan National Government” was established under the presidency of Seyyid Cafer Pişevari in Iran, in the South Azerbaijan during the World War II. The most important development paving the way for the establishment of this government was the German-English struggle in Iran because the English forces entered Iran in August 1941 to dethrone Rıza Shah Pehlevi, a German supporter, and get his son Muhammed Rıza to ascend to the throne. The Russians took advantage of this move into Iran on 11 September 1941 and occupied Tabriz. During this period, the Azerbaijan Democratic Party under the leadership of Cafer Pişevari came into play. The Azerbaijan National Government was established as a result of the election conducted under the protection of Russia on 12 December 1945. However, after about a year, military forces called patriots entered Tabriz on 12 December, before the Iranian army appeared, and massacred the people. The purpose of this study is to discuss the emergence of the Azerbaijan National Government and its activities as represented in the Turkish press, and to highlight the general Turkish public opinion towards this political formation through documents as well as other pulpable sources concerning the issue.

Keywords: Iran, Russia, Turkey, Azerbaijan, Press, Mir Cafer Pişevari