TRABZON KÜLTÜR TARİHİ AÇISINDAN TONYA VE ÇEVRESİ / TONYA AND IT’S PERIPHERY IN TERMS OF CULTURAL HISTORY OF TREBIZOND

ÖZ

Trabzon tarih boyunca pek çok topluluğa ev sahipliği yapmış bir bölgedir. Haliyle yörede çeşitli kültürlerin izlerini görmek mümkündür. Trabzon’un sahil kesiminde ortaya çıkan yerleşim birimleri genelde ticari faaliyetler sonucu meydana gelmiş yerler olduğu için buraların nüfusu kozmopolittir. Vadilerde kurulan yerleşim bölgeleri tarım ve hayvancılığa dayalı geçim tarzının yaygın olduğu ve aynı soydan insanlar daha yoğun bulunduğu yerlerdir. İlk Çağdan itibaren Trabzon’un kültürel dokusunun şekillenmesinde bu farklılaşmanın büyük etkisi vardır. Sahilde çok kültürlü bir yapı görülürken vadilerde yüzyıllar boyu özgünlüğünü koruyan kültürler var olmuştur.

Trabzon’un kültürel dokusunda vadi ve kıyı yerleşmelerinin farkı gözükürken vadi yerleşmeleri de kendi içerisinde ikiye ayrılır. Bunların bir kısmı Türk yerleşiminden önce iskâna açılmış vadiler olup buralarda Rum/Ortodoks kültürünün etkisi yoğundur. Türklerle birlikte yerleşime açılan vadilerde ise Türk-İslam kültürü baskın durumdadır. Ağasar ve Fol vadileri bu grupta yer alır.

Tonya, Fol vadisinde Osmanlı hâkimiyetinden sonra ortaya çıkmış bir yerleşim birimidir. XV. yüzyıl öncesi dönemde bölge ıssızdır. Trabzon Rum Devleti’nin son zamanlarında Fol vadisi Türklerle Rumlar arasındaki sınır olmuştu. Osmanlıların bölgeye hâkim olmasından sonra Fol vadisi şenlenmeye başladı. Türkler tarafından kurulduğu için Tonya’nın kültürel dokusunda Türk etkisi oldukça fazladır. Bölgenin tek kültürlü yapısı Rumların da bölgeye yerleşmesiyle birlikte çeşitlenmekle birlikte Tonya’nın kültürel dokusundaki Türk yoğunluğu devam etmiştir. Fol vadisinde, Altındere ya da Kromni vadilerinde olduğu gibi Rum/Ortodoks kültürünün izleri yoğun değildir.

Anahtar Sözcükler: Trabzon, Tonya, kültürel doku, Türk, İslam, Rum/Ortodoks.

TONYA AND IT’S PERIPHERY IN TERMS OF CULTURAL HISTORY OF TREBIZOND
Trabzon is a region that has hosted many communities throughout history. Therefore, it is possible to see traces of various cultures in the region. Since the settlements in the coastal part of Trabzon were to a great extent served for the commercial activities, the population of this region has been cosmopolite. Today, the settlements established in the valleys where agriculture and livestock-based livelihoods are common and people from the same lineage are more intense. This diversity has had a great effect in shaping the cultural texture of Trabzon since the early ages. It is seen that there is a multicultural structure on the shore whereas there have been cultures in the valleys having preserved their originality for centuries. As the cultural texture of Trabzon shows the difference between the valley and coastal settlements, the valley settlements can be divided into two groups. Some of these valleys were built before the Turkish settlement thereby making the Greek/Orthodox culture intense. On the other hand, Turkish-Islamic culture is dominant in the valleys with the Turkish settlement such as Agasar and Fol valleys. Tonya was an uninhabited place in the Fol Valley until the early 19^th century, but it became a Turkish settlement with the domination of the Ottoman Empire. In the last period of the Trebizond Greek State, the Fol Valley became the border between the Turks and the Greeks. After the Ottomans dominated the region, the Fol Valley was opened to settlement. Since it was founded by the Turks, the Turkish influence in Tonya’s cultural texture is quite considerable. Although the monocultural structure of the region diversified with the settlement of the Greeks, the Turkish prevalence in the cultural texture of Tonya continued. The traces of the Greek/Orthodox culture are not so visible in the Fol valley as that of Altındere or Kromni.ABSTRACT

Keywords:                Trebizond, Tonya, Cultural Texture, Turk, Islam, Greek/Orthodox